راهنمای انتخاب مادربورد مناسب برای کامپیوتر

چگونه مادربورد انتخاب کنیم؟ معیارهای انتخاب مادربورد مناسب برای کامپیوتر چیست؟ این‌ها سوالاتی است که در راهنمای خرید امروز در مورد آنها صحبت خواهیم کرد.

علی‌رغم فراگیر شدن لپ تاپ ها، همچنان هستند افرادی که دسکتاپ‌ها را برای انجام کارهای سنگین‌تر ترجیح می‌دهند. اگر شما هم قصد خرید یک کامپیوتر خانگی جدید را دارید، باید بدانید که مهم‌ترین قطعه‌ای که پیش از هر چیز باید نوع و مدل آن را مشخص کنید، مادربورد یا مین بورد است. مادربوردها انواع بسیار مختلفی دارند و کمپانی‌های زیادی در دنیا، آنها را به بازار عرضه می‌کنند. فاکتورهای زیادی برای انتخاب مادربورد مناسب هست که بودن یا نبودن هرکدام از آنها می‌تواند قیمت را افزایش یا کاهش دهد.

انتخاب صحیح این قطعه از آن جهت مهم است که در آینده نمی‌توان آن را ارتقا داد و اگر بخواهید مدلی بالاتر یا با امکانات بیشتر را تهیه کنید، به ناچار باید پردازنده و احتمالا رم خود را نیز تغییر دهید! در راهنمای خرید مادربورد کامپیوتر در سال 1400 (2021)، تمام نکاتی را که باید به آنها توجه کنید را بیان خواهیم کرد.

مهم‌ترین معیارهای انتخاب مادربورد

انتخاب پردازنده

نخستین تصمیم شما شامل انتخاب مدل پردازنده نیز می‌شود. پیش از هر چیز باید مشخص کنید که از پردازنده‌های AMD استفاده خواهید کرد یا Intel چرا که مادربوردهای مختلف، صرفا با نوع مشخصی از پردازنده‌ها کار می‌کنند.

ما در اینجا نمی‌خواهیم وارد جنگ همیشگی اینتل یا ای ام دی شویم؛ اما نکاتی که در ادامه بیان می‌کنیم به شما می‌گویند که باید سراغ کدام‌یک از این برندها بروید:

• اگر می‌خواهید از تاندربولت (Thunderbolt) استفاده کنید، احتمالا باید سراغ محصولات اینتل بروید. در حال حاضر، تعداد کمی از مادربوردهای شرکت AMD از این فناوری پشتیبانی می‌کنند؛ در حالی که بسیاری از محصولات اینتل با پشتیبانی از این تکنولوژی در اختیار کاربران قرار می‌گیرند. به علاوه، خود اینتل نیز از تاثیرگذارترین مهره‌ها برای ایجاد و توسعه تاندربولت بوده است.
• اگر به دنبال بیشترین کارایی در حالت پردازش چندهسته‌ای پردازنده (Multi-Core Performance) هستید، AMD گزینه بهتری خواهد بود. چیپ‌های Threadripper یا رایزن 5000، در زمینه پردازش چندهسته‌ای، کمی بهتر از پردازنده‌های سطح بالای اینتل عمل می‌کنند.
• اگر هدف اصلی شما از خرید پردازنده، دریافت بیشترین بازدهی در گیم‌های روز است، چیپ‌های سری Ryzen 5000 شرکت AMD می‌توانند انتخاب بهتری باشند. البته، پردازنده‌های Core i5-11400 و Core i5-11600K نیز کارایی بالایی در مقایسه با قیمت‌شان دارند.

انتخاب چیپست

مادربوردها انواع مختلفی دارند و هرازچندگاهی که معماری آنها به صورت کامل تغییر می‌کند، سازندگان مادربوردهای جدیدتر را با چیپ‌های متفاوت روانه بازار می‌کنند. به عنوان مثال، اگر بخواهید از رده‌بالاترین پردازنده‌های شرکت‌های اینتل یا AMD استفاده کنید، فقط یک انتخاب خواهید داشت: مادربوردهای X299 برای اینتل و X399 برای AMD.

هرکدام از چیپ‌ها امکانات مخصوص به خود را داشته و قیمت‌های متفاوتی نیز دارند. اگر بخواهید از پردازنده‌های رده بالای اینتل استفاده کنید، مادربوردهای Z570 امکانات بسیار کاملی را در اختیارتان قرار خواهند داد. در آن سو، مادربوردهای X570 هستند که با امکاناتی بسیار کامل در بازار به فروش می‌رسند.

پرچمدار نسل قبلی مادربوردهای اینتل، Z490 بود که امکانات بسیار خوبی را ارائه می‌کرد؛ اما مادربوردهای ارزان‌تر با چیپ‌های H470 یا B460 و H410، فاقد برخی امکانات مانند اورکلاک کردن پردازنده بودند. هرچند، این موضوع قرار است در نسل بعدی تغییر کند. در آن سو، مدل‌های ارزان‌تر مادربوردهای AMD با چیپ‌های B350 ،B300 و B450 همانند مدل‌های گران‌‌تر X570 و B550 با پشتیبانی از اورکلاکینگ به فروش می‌رسند، اما فاقد برخی امکانات مانند پورت‌های سریع USB و SATA و شکاف‌های توسعه پرسرعت هستند.

تعیین فرم فاکتور: M-ATX ،ITX و ATX

در حالت کلی، اغلب افراد خرید مادربوردهای ATX را پیشنهاد می‌کنند؛ اما اگر به هر دلیلی به دنبال یک مادربورد کوچکتر هستید، خرید محصولات mini-ITX نیز امکان‌پذیر خواهد بود.

مادربوردهای ATX، همان محصولات استاندارد بازار هستند که اندازه‌ای نسبتا بزرگ داشته و امکانات بسیاری را در اختیار کاربران قرار می‌دهند. در این میان، نوع جدیدی از مادربوردها با فرم فاکتور mini-ITX به بازار عرضه شده است که به خاطر اندازه کوچکتر در مقایسه با محصولات موجود و کارایی بسیار بالا در کنار امکان تهیه یک سیستم جمع‌وجور، به مراتب گران‌تر هستند. مادربورد Asus ROG Crosshair VIII Impact با چیپست x570 شرکت AMD و سیستم خنک‌کننده VRM بسیار خوب آن در مقایسه با اندازه‌ای که دارد، یکی از همین موارد است.

مادربوردهای micro-ATX یا M-ATX، از ATX کوچکتر و از فرم فاکتور mini-ITX بزرگتر بوده و ارزش خرید بسیار بالایی دارند. این مادربوردها عموما همانند یک مربع هستند و ضمن کوچکتر بودن اندازه، امکانات بسیار خوبی را در اختیار کاربران قرار می‌دهند. این محصولات به خاطر قیمت مناسب خود در بازار ایران به وفور پیدا می‌شوند.

یک نوع دیگر از مادربوردها با فرم فاکتور E-ATX هم در بازار وجود دارد. این محصولات مانند Gigabyte Z590 Aorus Extreme، اندازه بزرگتری در مقایسه با محصولات استاندارد دارند و به همان اندازه، امکانات و قابلیت‌های بیشتری را در ازای قیمت بالاتر به ارمغان می‌آورند. توجه داشته باشید که این مادربردها به کیس‌های بزرگتری هم نیاز دارند و شاید با محصولات استاندارد و البته ارزان بازار سازگار نباشند.

تعداد اسلات های رم مادربورد

تعداد اسلات‌های رم، یکی دیگر از مهم‌ترین فاکتورها هنگام انتخاب مادربورد برای خرید سیستم گیمینگ یا مهندسی است. اکثر مینبوردهای استاندارد و ATX، با چهار اسلات رم در اختیار کاربران قرار می‌گیرند؛ در حالی که مدل‌های کوچکتر micro-ATX عمدتا با دو اسلات تولید می‌شوند. در آن سود، برخی از مادربوردهای حرفه‌ای و بسیار رده بالا با 8 اسلات رم همراه می‌شوند. طبیعتا هرچه تعداد اسلات‌ها کمتر باشد، حداکثر میزان رمی که کاربران می‌توانند روی کامپیوتر خود نصب کنند نیز کاهش پیدا خواهد کرد.

هرچند، برای بازی‌های رایانه‌ای و حتی نرم افزارهای سنگین، 16 گیگابایت کافی‌ست و شاید 32 گیگابایت، مقداری فوق‌العاده ایده‌آل باشد و نیازی نباشد که از 64 گیگابایت یا 128 گیگابایت رم برای یک سیستم خانگی استفاده کنید.

اسلات توسعه چیست و به چه تعدادی از آن نیاز دارید؟

این روزها کاربران فقط به دو نوع شکاف یا اسلات توسعه (PCI-Expansion) نیاز دارند؛ اسلات PCIe x1 (که معمولا پورت‌های USB و رابط‌های SATA استفاده می‌شود) و اسلات بزرگ‌تر PCIe x16 (که بیشتر مناسب کارت‌های گرافیک، کارت‌های RAID و حافظه‌های ذخیره‌سازی فوق سریع مانند هارد جامد Intel Optane 905 هستند). اگر قصد دارید فقط یک کارت گرافیک، چند هارد برای ذخیره‌سازی اطلاعات و شاید یک کارت صدا یا ویدیو کپچر را روی سیستم خود نصب کنید، اکثر مادربوردهای ATX یا برخی مدل‌های micro-ATX کاملا مناسب شما خواهند بود چرا که این محصولات عمدتا با حداقل یک شکاف PCIe x1 و یک شکاف PCIe x16 همراه هستند.

به عنوان یک نکته اضافی، توجه داشته باشید که مادربوردهای سری X570 و B550 اینتل به علاوه پردازنده‌های آینده سری Rocket Lake-S (شاید کمی گیج‌کننده باشد، اما نسل قبلی Z490 نیز شامل آن می‌شود) از PCIe 4.0 نیز پشتیبانی می‌کنند، در حالی که PCIe 3.0 استاندارد چند سال پیش بوده است. نسل چهارم از شکاف‌های توسعه، پهنای باندی دوبرابری در مقایسه با نسل سوم آنها دارند و شاید به جز چند مدل خاص از هاردهای جامد، هیچ دستگاهی دیگری نباشد که از آنها پشتیبانی کند. در نتیجه، می‌توانید این مورد را به عنوان یک ویژگی اضافی یا حتی آینده‌نگرانه در نظر بگیرید.

مورد دیگری که هنگام انتخاب مادربورد باید در نظر گرفت، این است که نمی‌توان هرتعداد هارد روی هرکدام از پورت‌ها و شکاف‌های موجود نصب کرد. به راحتی می‌توان برای چندین ساعت در این مورد صحبت کرد، اما خلاصه موضوع این است که از نظر پهنای باند انتقال اطلاعات، محدودیت‌هایی را به صورت خودکار ایجاد می‌کنند. برای نمونه، اضافه کردن یک درایو PCIe M.2 برای افزایش حافظه ممکن است برخی از پورت‌های ساتا را از کار بیاندازد. یا نصب یک کارت اضافی روی شکاف توسعه سوم مادربورد ممکن است درایو M.2 شما را غیر فعال کند. این مشکلات در مادربوردهای مختلف، به صورت‌های متفاوتی وجود دارد؛ به همین جهت حتما قبل از خرید باید دستورالعمل‌ها و ویدیوهای آنلاین را مشاهده کنید؛ به خصوص اگر می‌خواهید در آینده وسایل زیادی را روی سیستم خود سوار کنید.

قصد اورکلاک کردن دارید؟

همان‌طور که بالاتر نیز اشاره کردیم، اگر قصد اورکلاک پردازنده اینتل خود را داشته باشید با یکی مادربوردهای Z490 را به همراه پردازنده‌ای که در انتهای نام آن از حرف “K” استفاده شده (مانند Core i7 8700K)، خریداری کنید یا سراغ مدل‌های رده‌بالاتر مانند X299 و پردازنده‌های سری Skylake X بروید. گفتنی‌ست حتی با عرضه سری 500 بوردها، همچنان باید پردازنده شما از خانواده K باشد. در مورد محصولات شرکت AMD، داستان کاملا متفاوت بوده و تقریبا تمام چیپ‌های Ryzen موجود در بازار و حتی مادربوردهای ارزان‌قیمت از اورکلاکینگ پشتیبانی می‌کنند.

البته، صحبت‌های ما بدان معنا نیست که شما حتما باید پردازنده خود را اورکلاک کنید. اورکلاک کردن سیستم، نیازمند دانش فنی و داشتن خنک‌کننده قوی‌تر بوده و تا حدودی می‌تواند سرعت CPU شما را افزایش دهد.

به چه پورت‌هایی نیاز دارید؟

یکی از مهم‌ترین کارها هنگام انتخاب مادربورد مناسب، بررسی پورت‌های ورودی و خروجی (I/O Ports) آن در بخش پشتی است. در موارد جزئی‌تر، شاید بهتر باشد بخش هدر مادربورد و پورت‌هایی که از آن پشتیبانی می‌کند را نیز بررسی کنید تا بتوانید از پورت‌های جلویی کیس، نهایت استفاده را ببرید.

در ادامه، لیستی از مهم‌ترین و معمول‌ترین پورت‌ها آمده است:

• USB 3 / USB 3.1 Gen1: این پورت‌ها سرعت بالاتری در مقایسه با پورت‌های معمولی دارند؛ اما هیچ‌وقت تعداد زیادی از آنها روی مادربوردها قرار نمی‌گیرد.
• USB 2.0: پورت‌های معمولی با سرعت استاندارد که در مادربوردهای مختلف، بسته به مدل، از 2 تا 6 عدد از آنها را می‌توان پیدا کرد. این پورت‌ها کاملا مناسب اتصال لوازم جانبی مانند ماوس، کیبورد و … هستند.
• USB 3 / USB 3.1 Gen2: نسل جدید پورت‌ها که اطلاعات را با پهنای باند 10 گیگابیت بر ثانیه انتقال می‌دهند. این پورت‌ها هنوز فراگیر نشده‌اند و بسیاری از محصولات موجود در بازار نیز نمی‌توانند از تمام قابلیت‌های آن استفاده کنند. به همین جهت، مادربوردهای بسیار کمی در بازار از آنها پشتیبانی می‌کنند.
• USB Type-C: این پورت‌ها برای محصولات جدیدتر مانند تلفن های هوشمند یا برخی لپ تاپ ها طراحی شده‌اند و علاوه بر کارایی بیشتر، سرعت بالاتری نیز دارند.
• HDMI / DisplayPort Video: اگر قصد استفاده از گرافیک‌های مجتمع یا پردازشگرهای گرافیکی (قطعاتی که روی چیپ در کنار CPU قرار می‌گیرند) را دارید، این خروجی‌ها لازم هستند؛ در غیر این صورت می‌توانید از خروجی‌های کارت گرافیک خود استفاده کنید.
• پورت‌های صدا: این پورت‌ها زمانی اهمیت پیدا می‌کنند که قصد اتصال هدفون‌ها و اسپیکرهای آنالوگ را داشته باشید.
• PS/2: این پورت‌ها مخصوص کیبوردها و ماوس‌های قدیمی با رابط‌های دایره‌ای شکل بنفش و سبز هستند و شاید چندان مهم نباشند.
• تاندربولت: همان‌طور که بالاتر نیز اشاره کردیم، تعداد بسیاری کمی از مادربوردهای موجود در بازار این فناوری پشتیبانی می‌کنند؛ در حالی که کاربران می‌توانند با تهیه و نصب کارت جداگانه، از حداکثر سرعت انتقال 40 گیگابیت بر ثانیه لذت ببرند.

هدف ما از اشاره به پورت‌هایی مانند Type-C و USB 3.1 Gen2، صرفا وجود آنها بوده و شاید به این زودی‌ها به آنها نیازی نداشته باشید. هرچند، آینده‌نگری هنگام خرید کامپیوتر، همیشه تصمیمی منطقی بوده است.

امکانات بیشتر

تنوع مادربوردها در بازار بسیار بالاست. امروزه حتی شاهد عرضه مادربوردهای مخصوص ماینینگ با پیکربندی‌ها و قابلیت‌های بسیار متنوع با امکان نصب تعداد بالایی هارد جامد نیز هستیم و طبیعتا، صحبت در مورد تمام این ویژگی‌ها در یک مقاله، امری بسیار دشوار است. به همین جهت، در اینجا سعی می‌کنیم به موارد دیگری که بیشتر می‌توانند روی انتخاب مادربورد کامپیوتر اثرگذار باشند، اشاره کنیم.

سیستم خنک‌‌کننده حرفه‌ای‌تر

سیستم خنک‌کننده داخلی مادربورد که بیشتر شامل طراحی و متریال به‌کاررفته در ساخت بخش‌های مختلف می‌شود، برای عموم کاربران اهمیت ندارد؛ ولی اگر قصد خریدن یک پردازنده رده‌بالا یا اورکلاک سیستم خود را دارید، باید سراغ مادربوردهایی با ماژول تنظیم‌کننده ولتاژ (VRM) ضخیم‌تر، هیت‌سینک‌های بزرگتر، فن‌های فعال و امکانات جانبی دیگر برای خنک کردن سیستم باشید.

امکان ارتقا

آینده‌نگری هنگام خرید کامپیوتر، همیشه یک اصل مهم بوده است. مادربورد همیشه مهم‌ترین قطعه‌ای است که باید به آن توجه داشته باشید. برای مثال اگر قصد خرید پردازنده Ryzen 3000 را دارید و احتمالا در آینده می‌خواهید Ryzen 5000 را جایگزین آن کنید، باید سراغ مادربوردی با چیپست x570 باشید. البته این موضوع در مورد پردازنده‌های اینتل نیز صدق کرده و بسیاری از مادربوردهای جدیدتر اینتل، از پردازنده‌های نسل قبلی آنها نیز پشتیبانی می‌کنند. هرچند، توجه داشته باشید که به احتمال زیاد، سوکت پردازنده‌های نسل یازدهم اینتل و سری رایزن 5000 ای ام دی، با معرفی نسل جدید تغییر خواهد کرد.

کارت وای فای

بر خلاف محصولات معمول، برخی از مادربوردهایی که با قیمت بالاتری عرضه می‌شوند، به کارت وای فای داخلی مجهز شده‌اند تا به صورت بی‌سیم نیز بتوانید به سایر دستگاه‌ها متصل شوید. حتی برخی از مدل‌های حرفه‌ای‌تر با پشتیبانی از پورت 10 گیگابیتی اترنت به فروش می‌رسند تا در صورت امکان بتوان با سرعت بالاتری به اینترنت متصل شد.

نشانگرهای LED برای عیب‌یابی دستگاه

عمده مادربوردها به همراه یک میکروفون ارائه می‌شوند تا با صدای «بیب» یا «بوق» خود بتوانند مشکلات موجود را نشان دهند؛ و واقعا هم کمک‌کننده هستند. حالا اما بسیاری از مادربوردهای میان‌‌رده و رده‌بالا به نمایشگرهای LED مجهز شده‌اند که می‌تواند مشکلات موجود را با ترکیبی از اعداد و حروف نمایش دهد. این سیستم زمانی که قطعه‌ای ایراد دارد، چیزی را درست نصب نکرده‌اید یا حتی فراموش کرده‌اید آن را به مادربورد وصل کنیم، بسیار کاربردی است.

کلید On / Off روی بورد

وجود دکمه‌های روشن و خاموش کردن دستگاه در موارد خاص می‌تواند حسابی به کمک‌تان بیاید؛ به خصوص اگر در مراحل اولیه راه‌اندازی دستگاه بوده یا قصد تست آن را داشته باشید. با این حال، برای عموم کاربران، وجود این دکمه‌ها (که شامل کلیدی برای پاک کردن حافظه CMOS هنگام اورکلاک نیز می‌شود) اهمیت چندانی ندارد.

توجه داشته باشید که امکانات فنی و قابلیت‌های متنوع دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند روی انتخاب اثرگذار باشد؛ مثل استفاده از سیستم نورپردازی RGB روی خود مادربورد، پورت اترنت دوگانه برای انتقال سریع‌تر اطلاعات، پشتیبانی از اسلات‌های بیشتر برای هاردهای M.2، پشتیبانی از کدک‌های صوتی پیشرفته‌تر و … که واقعا در اینجا نمی‌شود به تک به تک آنها پرداخت.

انتخاب مادربورد بر اساس قیمت و ارزش خرید

تنها فاکتوری که می‌تواند تمام معادلات را به هم بریزد، بودجه شماست! اگر به امکانات حرفه‌ای‌تری مانند پشتیبانی از وای فای داخلی یا پورت اترنت دوگانه و نورپردازی RGB نیاز دارید و بودجه شما محدود است، متاسفانه باید بگوییم قید این موارد را باید بزنید!

موضوع مهم دیگر، ارزش خرید مادربوردهاست. متاسفانه بسیاری از تولیدکنندگان، با اضافه کردن برخی قابلیت‌ها که واقعا بسیاری از افراد هیچ نیازی به آنها ندارند، قیمت محصولات خود را تا حد زیادی افزایش می‌دهند. واقعیت این است که هیچ‌یک از کاربران عادی یا حتی حرفه‌ای اصلا نمی‌دانند که اورکلاک چیست یا اگر بدانند، هیچ‌وقت سراغ آن نمی‌روند. پس این افراد بهتر است به جای سرمایه‌گذاری روی مادربورد و پرداخت هزینه‌های گزاف برای خرید این قطعه، روی خرید پردازنده‌ای با توان بیشتر یا انتخاب قطعات اضافه (مانند هارد حالت جامد) یا حتی کارت گرافیک قوی‌تر سرمایه‌گذاری کنند.

سخن پایانی

انتخاب مادربورد مناسب در مقایسه با دیگر قطعات کامپیوتر، کمی می‌تواند سخت باشد؛ علت آن هم چیزی نیست جز مشخصات خاص، امکانات فنی ناآشنا و اصطلاحات نسبتا سخت. به همین جهت، در این راهنمای خرید مادربورد، تلاش کردیم برخی از مهم‌ترین فاکتورهایی که روی انتخاب مادربورد مناسب اثرگذار هستند را به زبانی ساده بیان کنیم تا متناسب با بودجه و نیازی که دارید، بتوانید بهترین انتخاب را داشته باشید.

اگر فکر می‌کنید لازم است بخش دیگری به این مقاله اضافه شود، حتما در بخش نظرات اعلام کنید تا این راهنمای خرید را به‌روز کنیم.